Nepal internet xizmat ko'rsatuvchi provayderlarga Facebook, Instagram, YouTube va X kabi yirik ijtimoiy tarmoqlarga kirishni bloklashni buyurdi, chunki ushbu kompaniyalar mahalliy ro‘yxatdan o‘tish qoidalariga rioya qilmagan — bu esa media huquqlari himoyachilari tomonidan tanqidga uchradi va senzura hamda so‘z erkinligi borasida xavotirlarni keltirib chiqardi.
Payshanba kuni Nepalning Aloqa va axborot texnologiyalari vazirligi Nepal Telekommunikatsiya boshqarmasiga internet xizmat ko‘rsatuvchi provayderlarga jami 26 ta ijtimoiy tarmoq platformalariga kirishni cheklashni buyurdi. Bu harakat vazirlik rasmiylarining shu kuni ertalab bo‘lib o‘tgan yig‘ilishidan so‘ng amalga oshirildi.
Nepal Telekommunikatsiya boshqarmasi ma’lumotlariga ko‘ra, Nepalda internetdan foydalanish darajasi 90% dan yuqori. Mamlakatdagi ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari orasida 87% Facebook’dan, 6% X’dan va 5% YouTube’dan foydalanadi, deya xabar beradi veb-analitika kompaniyasi Statcounter’ning so‘nggi ma’lumotlari.
Ta’sir ko‘rsatilgan platformalar ro‘yxatiga Discord, Facebook, Instagram, Messenger, WeChat, Reddit, Snapchat, YouTube va X kiradi. Ushbu qaror 25-avgustdagi ko‘rsatmadan so‘ng qabul qilindi, unda xorijiy ijtimoiy tarmoq kompaniyalariga Nepalda faoliyatini ro‘yxatdan o‘tkazish va mahalliy aloqa shaxsini tayinlash uchun atigi yetti kun berilgan edi.
Media huquqlari himoyachilari va fuqarolik jamiyati tashkilotlari bu harakatni tanqid qildi. Ushbu qaror “jurnalistlarning ishiga va odamlarning yangiliklar va ma’lumotlarga kirishiga jiddiy to‘sqinlik qiladi”, dedi Nyu-Yorkda joylashgan Committee to Protect Journalists nodavlat tashkiloti. Federation of Nepali Journalists ham ushbu chorani qoralab, bu “matbuot erkinligi va fuqarolarning axborot olish huquqini buzadi”, dedi.
Payshanba kungi qaror Nepal Oliy sudi o‘tgan oy hukumatning mahalliy ro‘yxatdan o‘tish talabini ma’qullaganidan bir necha hafta o‘tib qabul qilindi, sud bu chorani noto‘g‘ri ma’lumot tarqalishini oldini olishga qaratilgan deb topdi. Biroq, sud hukumatga ro‘yxatdan o‘tmagan platformalarni taqiqlashni aniq buyurmagan, balki rasmiylarga “qonun doirasida zudlik bilan tegishli huquqiy choralarni ko‘rishni” topshirgan.
E’tiborga molik jihati shundaki, TikTok va Rossiyaning Viber ilovalari so‘nggi buyruqdan ta’sirlanmagan; hukumat ushbu platformalar allaqachon qoidalarga amal qilib, mamlakatda ro‘yxatdan o‘tganini bildirdi.
“Nepal butun ijtimoiy tarmoqlar va veb-xizmatlarga faqat hukumatda ro‘yxatdan o‘tmaganligi sababli kirishni bloklashni tanlagani juda tashvishli,” dedi Access Now tashkilotining Osiyo-Tinch okeani siyosati direktori va Global kiberxavfsizlik rahbari Raman Jit Singh Chima. U bu yondashuvni “Xitoy Xalq Respublikasining Raqamli avtoritarizmning Buyuk devori modeli senzura arxitekturasiga” o‘xshatdi — bu esa Nepalning demokratik intilishlari va konstitutsiyaviy kafolatlariga butunlay zid yo‘ldir.
Aloqa va axborot texnologiyalari vaziri Prithvi Subba Gurung jurnalistlarga hukumat platformalarga Nepalda ro‘yxatdan o‘tish uchun yetarlicha vaqt berganini va bir necha bor, jumladan Meta’ga ham, murojaat qilganini, biroq ular rioya qilmaganini aytdi.
Meta, shuningdek, Google va Snap darhol izoh berish so‘roviga javob bermadi.
Aloqa va axborot texnologiyalari vazirligi tomonidan e’lon qilingan ommaviy xabarnomaga (PDF) ko‘ra, platformalar mamlakatda ro‘yxatdan o‘tgach, ularga kirish tiklanadi.
Chima ta’kidlashicha, “Nepal barcha bloklash buyruqlarini e’lon qilishi, kirishni tiklashi va noaniq taqiqlarni toraytiradigan, qonuniy jarayon, shaffoflik va mazmunli maslahatlashuvni o‘z ichiga oladigan qonunchilik jarayoniga o‘tishi kerak.”
U shuningdek, aniq apellyatsiya yoki mustaqil nazorat bo‘lmasa, bu ko‘rsatma hukumatga “xizmatlarni to‘xtatish, kontentni olib tashlashni buyurish va kompaniyalarda mahalliy ‘shikoyat’ va ‘o‘zini-o‘zi tartibga solish’ xodimlarini tayinlash bo‘yicha keng vakolatlar beradi”, deb qo‘shimcha qildi.
“Bu esa ortiqcha bloklash va kompaniyalarga qonuniy kontentni olib tashlash uchun bosim o‘tkazishni keltirib chiqaradi,” deya davom etdi u.
Joriy yil boshida Nepal hukumati hali tasdiqlanmagan ijtimoiy tarmoqlar to‘g‘risidagi qonun loyihasi bo‘yicha jamoatchilik noroziligi bilan yuzlashdi. Qonunchilikda “milliy suverenitet yoki manfaatlarga zid deb topilgan” postlar uchun qamoq va jarima ko‘zda tutilgan. Ushbu taklif “matbuot erkinligi va raqamli ifoda erkinligini jiddiy ravishda zaiflashtirish xavfi bor”, dedi International Federation of Journalists.
Taklif etilayotgan qonunchilik bo‘yicha dastlabki tanqidlarga javoban, vazir Gurung hukumatning “ifoda erkinligini cheklash niyati yo‘qligini” aytdi.
Biroq, qonun loyihasi hukumatga ayrim postlarni olib tashlashni buyurish vakolatini ham beradi, rioya qilinmasa, jarimalar qo‘llanilishi mumkin.
Nepalning Aloqa va axborot texnologiyalari vazirligi vakili bloklash qarori bo‘yicha izoh so‘roviga javob bermadi.
