AQSH mehnat bozori "to'xtash lahzasi"ga kirdi! Kelasi haftada yana 800 ming ish o‘rni qayta ko‘rib chiqiladimi?

Agar bozor AQShning avgust oyidagi ish o‘sishining sust bo‘lishi va ishsizlik darajasining 4.3% ga ko‘tarilishi haqidagi prognozlarni tasdiqlasa, bu mehnat bozori zaifligini ko‘rsatadi va Federal Reserve’ning shu oyda foiz stavkalarini pasaytirishi masalasiga “nuqta qo‘yadi”.

AQSh Mehnat Departamenti juma kuni e’lon qiladigan ushbu muhim ish o‘rinlari hisobotini, shu hafta iyul oyida ishsizlar soni pandemiyadan beri birinchi marta bo‘sh ish o‘rinlari sonidan oshib ketgani haqidagi xabarlar fonida kutishmoqda.

Hozircha, AQShda ish o‘sishi “to‘xtab qolgandek” ko‘rinmoqda, iqtisodchilar buni AQSh prezidenti Trump’ning keng qamrovli import bojlari va mehnat zahirasini kamaytirgan immigratsiyaga qarshi harakatlari bilan bog‘lashmoqda. Mehnat bozoridagi zaiflik asosan ishga qabul qilishdan kelib chiqmoqda.

Trump’ning boj soliqlari AQShning o‘rtacha boj stavkasini 1934 yildan beri eng yuqori darajaga olib chiqdi, bu esa bozorda inflyatsiya xavotirini keltirib chiqardi va Federal Reserve’ni foiz stavkalarini pasaytirish siklini to‘xtatishga majbur qildi.

Aynan savdo siyosatidagi noaniqliklarning aksariyati bojlarning ko‘pchiligi joriy etilgani sababli yo‘qolayotgan bir paytda, AQSh apellyatsiya sudi Trump ma’muriyatining ko‘pchilik bojlarini noqonuniy deb topdi va bu korxonalarni doimiy o‘zgaruvchan vaziyatda qoldirdi.

Lightcast’ning katta mehnat iqtisodchisi Ron Hetrick shunday dedi: “Noaniqlik mehnat bozorining qotili, ko‘plab kompaniyalar bojlar tufayli (ishga olishni) to‘xtatib qo‘ydi, Federal Reserve’ning noaniq harakatlari sababli ham to‘xtashdi.”

Iqtisodchilar o‘tgan oyda noishlab chiqarish sohasida 75 mingta yangi ish o‘rni yaratilishini kutishmoqda, iyul oyida bu ko‘rsatkich 73 mingta edi. Iqtisodchilar mehnat taklifi kamayganini hisobga olib, bu darajadagi ish o‘sishi yanada realroq deya ta’kidlashmoqda. Iqtisodchilar taxminlari yangi ish o‘rinlari umuman yaratilmasligidan tortib, 144 mingta yangi ish o‘rni yaratilishigacha bo‘lgan oraliqda.

Iyun va iyul oylaridagi ish o‘rinlari soniga kiritiladigan tuzatishlar diqqat bilan kuzatiladi. Oldinroq, may va iyun oylaridagi ish o‘rinlari soni jami 258 mingta kamaytirib qayta hisoblangan edi, bu esa o‘tgan oy Trump’ni g‘azablantirdi. Trump bu bahonada Mehnat statistikasi byurosi rahbari Erika McEntarfer’ni ishdan oldi va uni ish o‘rinlari haqidagi ma’lumotlarni soxtalashtirishda aybladi.

Iqtisodchilar McEntarfer’ni himoya qilishdi va tuzatishlarni “korxonalarning ochilishi va yopilishi” modeliga bog‘lashdi, bu Mehnat statistikasi byurosi tomonidan bir oyda kompaniyalar ochilishi yoki yopilishi natijasida ish o‘rinlari sonidagi o‘zgarishlarni hisoblash uchun qo‘llaniladi.

Yale universiteti byudjet laboratoriyasi iqtisod bo‘limi rahbari Ernie Tedeschi shunday dedi: “Biz past oqimga ega mehnat bozoridamiz, ko‘p ishga olish yoki ishdan bo‘shatishlar bo‘layotgani yo‘q. Demak, iqtisodiyotda ko‘rayotgan ish o‘sishi asosan yangi kompaniyalar ochilishidan kelib chiqmoqda, lekin aynan shu qismda ma’lumotlar eng ko‘p to‘ldiriladi. Bu tuzatishlarga eng sezgir, chunki bu Mehnat statistikasi byurosi tomonidan aniq modellashtirilgan natija, ular so‘rov orqali aniqlay oladigan narsa emas.”

Ikkinchi chorakda AQShda har oy o‘rtacha 35 mingta yangi ish o‘rni yaratilgan, 2024 yilning shu davrida esa bu ko‘rsatkich 123 mingta edi.

Yana 800 mingta kamaytiriladimi?

Mehnat statistikasi byurosi kelasi seshanba kuni mart oyigacha bo‘lgan 12 oy uchun ish o‘rinlari darajasiga kiritiladigan dastlabki tuzatishlarni e’lon qilganda, sekin ish o‘sishi ehtimol yana tasdiqlanadi.

Mavjud choraklik Ish va ish haqi bo‘yicha aholi ro‘yxati (QCEW) ma’lumotlariga ko‘ra, iqtisodchilar ish o‘rinlari darajasi 800 mingtagacha kamaytirilishi mumkinligini taxmin qilmoqda. QCEW ma’lumotlari ish beruvchilarning shtat ishsizlik sug‘urtasi dasturiga topshirgan hisobotlaridan olinadi.

Trump konservativ Heritage Foundation think tankining bosh iqtisodchisi E.J. Antoni’ni Mehnat statistikasi byurosi rahbari etib tayinlashni taklif qilgan. Antoni byuroni tanqid qiluvchi maqolalar yozgan, hatto oylik ish o‘rinlari hisobotini e’lon qilishni to‘xtatishni taklif qilgan, va u turli siyosiy qarashdagi iqtisodchilar tomonidan malakasiz nomzod sifatida ko‘rilmoqda.

Tedeschi shunday dedi: “Bu raqamlarga ishonch, byuro rahbari partiyaviy bo‘lmagan, Mehnat statistikasi byurosi mustaqilligini qadrlaydigan va mutlaq haqiqatni e’lon qilishni istaydigan, siyosiy bosimga javob bermaydigan inson sifatida ko‘rilishiga bog‘liq bo‘ladi.”

Ikkinchi chorakda AQShda 800 mingta mehnat resursi kamaydi, bu immigratsiyaga qarshi reydlar va yuz minglab muhojirlarning vaqtinchalik huquqiy maqomi tugatilgani bilan bog‘liq. Mehnat zahirasining qisqarishi nafaqat ish o‘sishini chekladi, balki ishsizlik darajasining keskin oshishiga ham to‘sqinlik qildi. Ishsizlik darajasi iyul oyidagi 4.2% dan oshgan bo‘lishi kutilmoqda.

Iqtisodchilar hisob-kitobiga ko‘ra, iqtisodiyot har oyda 50 mingdan 75 mingtagacha yangi ish o‘rni yaratishi kerak, shunda mehnat yoshidagi aholining o‘sishiga yetib oladi.

Federal Reserve raisi Powell o‘tgan oy Federal Reserve sentyabrda foiz stavkalarini pasaytirishi mumkinligini aytdi, u mehnat bozoridagi xavflar oshayotganini tan oldi, lekin inflyatsiya hali ham tahdid bo‘lib qolayotganini qo‘shimcha qildi. O‘tgan yil dekabridan beri Federal Reserve asosiy tunu kunlik foiz stavkasini 4.25%-4.50% oraliqda ushlab turibdi.

Yangi ish o‘rinlari asosan sog‘liqni saqlash va ijtimoiy yordam sohalarida to‘planishi mumkin. Biroq, ogohlantiruvchi signallar paydo bo‘lmoqda: hukumat chorshanba kuni e’lon qilgan ma’lumotlarga ko‘ra, ushbu sohada iyul oyida ketma-ket ikkinchi oy ish o‘rinlari soni kamaygan.

Boeing’ning 3200 ishchisi ish tashlashi ishlab chiqarish sohasidagi ish o‘rinlari sonini kamaytirishi mumkin, bu soha allaqachon bojlar bosimi ostida. Oq uy xarajatlarni qisqartirayotgan bir paytda, federal hukumatdagi ish o‘rinlari soni yanada kamayishi kutilmoqda.

Citi Group iqtisodchisi Veronica Clark shunday dedi: “Biz avgust oyida mehnatga bo‘lgan talab yanada zaiflashganini ko‘rsatuvchi dalillarni ko‘payib borayotganini ko‘ryapmiz, bozor va Federal Reserve amaldorlari bu yilgi ishdan bo‘shatish xavfini past baholashmoqda.”