Tether: Kripto dunyosining eng katta, ammo eng mo'rt tayanchi

Muallif: Clow

Ta'minotchi: Baihua Blockchain

Asl sarlavha: 1840 milliard dollarlik Tether, sim ustida yurmoqda

Bozor qiymati 1840 milliard dollar bo‘lgan Tether (USDT) kripto bozorining likvidlik asosi bo‘lib, uning kunlik savdo hajmi ko‘pincha bitcoin va ethereum umumiy hajmidan oshib ketadi. Biroq, bu raqamli dollar imperiyasi misli ko‘rilmagan uch tomonlama inqirozga duch kelmoqda.

2025 yil to‘rtinchi choragida S&P uning reytingini eng past “zaif” darajaga tushirdi; BitMEX asoschisi Arthur Hayes oltin va bitcoin pozitsiyasi 30% ga tushsa, u bankrot bo‘lishini ogohlantirdi; Birlashgan Millatlar Tashkiloti va iste’molchilar tashkilotlari USDTni Janubi-Sharqiy Osiyodagi firibgarlik, pul yuvish tarmoqlari va sanksiyaga uchragan subyektlarning asosiy vositasi sifatida ayblamoqda.

Tether haqiqatan ham mustahkam qalami yoki qulab tushish arafasidagi gigantmi?

01. S&P o‘lim hukmini chiqardi

2025 yil noyabr oyida S&P Tether reytingini “4 (cheklangan)”dan “5 (zaif)”ga — reyting tizimidagi eng past ballga — tushirdi.

Qattiq muvofiqlik cheklovlariga ega institutsional investorlar uchun “zaif” reytingli aktivlarni ushlab turish, boshqaruv kengashida o‘z joniga qasd qilish bilan barobar.

S&Pning sababi aniq: Tether yuqori xavfli aktivlarga agressiv sarmoya kiritmoqda.

Ma’lumotlar yolg‘on gapirmaydi. 2025 yil uchinchi chorak attestatsiya hisobotiga ko‘ra, yuqori xavfli aktivlar ulushi 17% dan 24% ga ko‘tarilgan. Har 100 dollar USDT ortida 24 dollar bitcoin, oltin, sirli kreditlar va “boshqa investitsiyalar”ga tikilgan:

• Bitcoin: 9.85 milliard dollar

• Oltin va boshqa qimmatbaho metallar: 12.9 milliard dollar

• Ta’minlangan kreditlar: 14.6 milliard dollar

• Boshqa investitsiyalar: 3.9 milliard dollar

Asosiy ma’lumot: Tetherning kapital buferi taxminan 6.8 milliard dollar, lekin bitcoin pozitsiyasi bu raqamdan oshib ketgan.

“Agar bitcoin narxi keskin tushib ketsa, boshqa yuqori xavfli aktivlar qadrsizlanishi bilan birga, Tether zaxiralari qoplama darajasi 100% dan pastga tushadi”, — deb yozadi S&P ochiqchasiga.

Taqqoslash uchun, Circle (USDC) “kuchli” reytingga ega, chunki deyarli to‘liq AQSh davlat obligatsiyalari va bank depozitlari bilan ta’minlangan.

Tether esa ko‘proq agressiv makro hedj-fondga o‘xshaydi: AQSh obligatsiyalaridan foiz daromadi oladi va foydani bitcoin va oltinga sarmoya qilib, dollar uzoq muddatda qadrsizlanishiga tikadi.

Tether bosh direktori Paolo Ardoino qattiq javob berdi: “Biz sizning nafratingizni faxr bilan qabul qilamiz (We wear your loathing with pride)”.

Uning ishonchi bor: Tether 100 milliard dollardan ortiq AQSh obligatsiyalariga ega, yillik daromadi 4-5%, har yili milliardlab dollar ishlab topadi. An’anaviy banklarning qaysi biri yuqori leverage bilan ishlamaydi? Tether esa to‘liq zaxira bilan ishlaydi.

Biroq, bozor qoidalarni qat’iylik bilan o‘zgartirmaydi. S&P reytingini pasaytirishi institutsional investorlarning muvofiqlik ro‘yxatida katta “x” belgisini qo‘ydi.

02. Bir treyderning oxirgi ssenariysi

Arthur Hayes Tether uchun oddiy, ammo shafqatsiz hisob-kitob qildi.

Bu mantiq boshlang‘ich maktab formulasiga asoslanadi: kapital = jami aktivlar – jami majburiyatlar

Hisobchilar firmasi BDO tomonidan e’lon qilingan Tether 2025 yil uchinchi chorak hisobotiga ko‘ra:

• Jami aktivlar: 181.2 milliard dollar

• Jami majburiyatlar: 174.4 milliard dollar

• Kapital buferi: 6.8 milliard dollar

Hayes aktivlar tomonidagi “xavfli tovar”ga e’tibor qaratdi: 22.8 milliard dollarlik bitcoin va oltin.

Bosim testi: Agar ular bir vaqtning o‘zida 30% ga tushsa, Tether 22.8 milliard × 30% = 6.84 milliard dollar yo‘qotadi, bu esa butun kapitalni nolga tenglashtiradi.

30% bu haddan tashqari ssenariy emas. 2020 yil 12 martda bitcoin 40% ga qulagan, 2022 yil LUNA inqirozida 35% ga tushgan. Kripto bozorida bu real ehtimol.

Biroq, qarshi hujum tezda keldi.

Sobiq Citi tahlilchisi Joseph Ayoub Hayes muhim jihatni e’tibordan chetda qoldirganini ta’kidladi: Tetherda “pul chopish mashinasi” bor.

135 milliard dollarlik AQSh obligatsiyalari, yillik 4% daromad, har oy 450 million dollar passiv daromad degani. Hatto 6.8 milliard zarar bo‘lsa ham, 15 oyda qoplash mumkin. Faqat katta miqdordagi redemption (qaytarib olish) bo‘lmasa bo‘ldi.

Yana muhim jihati: Tetherda 140 milliard dollarlik likvid aktivlar bor. Hatto 50 milliard dollarlik redemption (FTX inqirozidan ancha katta) bo‘lsa ham, AQSh obligatsiyalarini sotish orqali qoplash mumkin, bitcoinni past narxda sotishga hojat yo‘q.

Bozor bir vaqtning o‘zida qulamasa va redemption bo‘lmasa, Tether bardavom bo‘la oladi.

Lekin inqirozlar ko‘pincha birga keladi. 2008 yilda Lehman Brothers ham shunday qulagan: bozor qulash + likvidlik qurishi + qarshi tomon hamkorlikdan bosh tortishi.

Tether endi “stablecoin” emas, balki leverage bilan ishlaydigan makro hedj-fondga aylandi.

03. Vositaning asl gunohi?

2025 yilda Tetherga qarshi axborot urushi yangi cho‘qqiga chiqdi.

Iste’molchilar tashkilotlari Times Square va AQSh telekanallarida Tetherni “jinoyatchilarning eng sevimli valyutasi” deb ayblab, keng ko‘lamli kampaniya boshladi. BMT UNODC hisobotida USDTning Janubi-Sharqiy Osiyodagi jinoyatlarda o‘rni ochib berildi.

Elliptic tadqiqotiga ko‘ra, Kambodjadagi “Huiwang Guarantee” platformasiga aloqador hamyonlar 11 milliard dollardan ortiq tranzaktsiyani qayta ishlagan, ularning aksariyati USDTda. Bu “jinoyatchilar uchun Amazon” bo‘lib, pul yuvish, soxta pasport, o‘g‘irlangan akkaunt kabi xizmatlarni bir joyda taqdim etadi.

Ma’lumotlar haqiqat, misollar mavjud. Lekin savol: bu ayblovlar adolatlimi?

Boshqa tomondan qaralsa, naqd dollar ham global jinoyat tarmoqlari uchun asosiy vosita. Meksika narkobaronlari, Kolumbiya kartellari, Yaqin Sharq terrorchilari — qaysi biri dollar ishlatmaydi? Lekin hech kim dollarni “jinoyat vositasi” deb ayblamaydi.

Chunki hamma tushunadi: vosita o‘zi neytral, muammo uni ishlatuvchida.

Pichoq bilan ham sabzavot to‘g‘rasa bo‘ladi, ham odamga zarar yetkazsa bo‘ladi, lekin shu sababli hammani pichoq ishlatishni taqiqlamaysiz-ku.

USDT ham millionlab qonuniy foydalanuvchilarga xizmat ko‘rsatmoqda:

• Xavfdan qochish vositasi: Argentina, Turkiya kabi yuqori inflyatsiyali davlatlarda aholi USDT orqali boyligini milliy valyuta qadrsizlanishidan himoya qiladi;

• Chegaradan o‘tuvchi to‘lovlar: butun dunyo bo‘ylab millionlab freelancer va transchegaraviy e-commerce USDT orqali arzon transfer qiladi;

• Bozor infratuzilmasi: butun dunyodagi o‘n millionlab investorlarning kundalik savdosini ta’minlaydi.

Yana bir kulgili jihati, USDT aslida “raqamli dollar elchisi” rolini o‘ynaydi va dollarning global ta’sirini kengaytiradi.

Har bir USDT chiqarilganda, bozor dollarga bo‘lgan talabni 1 dollarga oshiradi. Tether 100 milliard dollardan ortiq AQSh obligatsiyalariga ega, bu o‘rta kattalikdagi davlat zaxirasiga teng. Ma’lum ma’noda, Tether dollarning raqamli dunyodagi hukmronligining davomidir.

Tether o‘z ahvolini yaxshi tushunadi, huquqni muhofaza qilish organlari bilan faol hamkorlik qiladi, jinoyatga aloqador hamyonlarni muzlatadi, TRM Labs bilan “T3 moliyaviy jinoyatlar bo‘limi”ni tashkil etdi, FBI va DOJ bilan jinoyatchilarni jazolashda hamkorlik qiladi.

Bu nuqtai nazardan qaralsa, Tetherning harakatlari tan olinishi kerak, faqat tanqid qilinmasligi lozim.

Asl muammo USDT vositasida emas, balki: innovatsiyani bo‘g‘masdan samarali nazoratni qanday o‘rnatish? Jinoyatga qarshi kurash va qonuniy foydalanuvchilarni himoya qilish o‘rtasida qanday muvozanat topish?

04. Vashingtonning qiyin tanlovi

AQSh hukumati uchun Tether murakkab mavjudot.

Bir tomondan, USDT sanksiyalardan qochish, pul yuvishda ishlatiladi va milliy xavfsizlik chizig‘ini buzadi.

Ikkinchi tomondan, USDT dollarning global ta’sirini kengaytiradi. AQSh an’anaviy bank tizimi yetib bora olmaydigan hududlarda — Lotin Amerikasi, Afrika, Janubi-Sharqiy Osiyo, Yaqin Sharq — USDT dollar uchun “raqamli agent”ga aylanadi.

Tetherni taqiqlash, bu hududlardagi dollar talabini raqiblarga topshirish bilan barobar.

Bu haqiqiy qiyin tanlov.

Tetherning strategiyasi aniq: bir tomondan huquqni muhofaza qilish bilan faol hamkorlik qilib, “ittifoqchi” ekanini isbotlash; ikkinchi tomondan geosiyosiy himoya izlab, El Salvadorga sarmoya kiritib, bitcoinni qonuniy to‘lov vositasi qilgan davlat bilan chuqur hamkorlik qiladi.

Lekin dollar hisob-kitobining yakuniy nazorati Vashington qo‘lida. Agar Moliya vazirligi OFAC Tetherni sanksiyalar ro‘yxatiga kiritsa, dunyodagi har qanday USDT bilan ishlovchi subyekt ikkilamchi sanksiyalarga duch keladi.

Yana bir nozik jihati, Tetherning 100 milliard dollardan ortiq AQSh obligatsiyalari Wall Street brokeri Cantor Fitzgeraldda saqlanadi. Agar hukumat muzlatish buyrug‘ini bersa, “ortiqcha zaxira” bir kechada yetib bo‘lmaydigan raqamga aylanadi.

Kulgili tomoni shundaki, Tether qancha ko‘p AQSh obligatsiyasiga ega bo‘lsa, AQSh nazoratiga shuncha ko‘p bog‘lanadi. U “xavfsiz aktiv” sotib olyapman deb o‘ylaydi, aslida esa hayotiy tomirini Vashingtonga topshiradi.

05. Xulosa

2025 yilda Tether sim ustida turibdi.

Moliyaviy nuqtai nazardan, Tether hozircha to‘liq ta’minlanmagan emas. S&P reytingini pasaytirishi va Hayes ssenariysi potentsial xavfni ko‘rsatadi — aktivlar tuzilmasi haqiqatdan ham zaif, xavf ochiqligi oshgan. Lekin “qulash + redemption” mukammal bo‘roni bo‘lmasa, katta foiz daromadi va likvid zaxiralar siklni yengib o‘tishga yetadi.

Haqiqiy noaniqlik Vashington pozitsiyasida.

USDT vosita sifatida o‘zi neytral, xuddi dollar, oltin, AI kabi — qonuniy ishlatilishi ham, suiiste’mol qilinishi ham mumkin. Muhimi vositani taqiqlash emas, balki foydalanuvchini qanday nazorat qilish.

Tetherning harakatlari — jinoyat hisoblarini muzlatish, huquqni muhofaza qilish bilan hamkorlik, muvofiqlik tizimi yaratish — e’tirofga loyiq. Lekin geosiyosiy o‘yinlarda mantiq ko‘pincha siyosiy ehtiyojlarga bo‘ysunadi.

Oddiy investorlar uchun, USDT ushlab turish naqd dollar ushlab turish bilan bir xil emas. Bu ko‘proq bitcoin volatilligi, kredit xavfi, geosiyosiy xavfni o‘z ichiga olgan “yuqori daromadli obligatsiya”ga o‘xshaydi. Siz likvidlik va global yetib borish qulayligidan bahramand bo‘lasiz, lekin nazorat zarbasi xavfini ham qabul qilasiz.

S&P reytingini pasaytirishi va Hayes ogohlantirishi sizni darhol sotishga undamaydi, balki eslatadi: xavf mukofoti allaqachon o‘zgargan.

USDT hanuz kripto bozorining ajralmas infratuzilmasi bo‘lib qolmoqda va hanuz millionlab foydalanuvchilarga qiymat taqdim etmoqda. Lekin uning taqdiri faqat moliyaviy hisobotlarga emas, balki Vashington siyosiy tarozisi qaysi tomonga og‘ishiga ham bog‘liq.

Chunki bu 1840 milliard dollarlik raqamli dollar imperiyasi sim ustida yurmoqda.

Bitta shamol, uni qulatishi mumkin.