Federal Reserve raisi Powell 25 bazaviy punktga foiz stavkasini pasaytirishini e'lon qilgan zahoti, kumush narxi tarixiy rekordni yangilab 61 dollarga chiqdi, AQSH davlat obligatsiyalari daromadliligi pasaymadi, aksincha oshdi, oltin biroz tebrandi, bitcoin esa kutilmaganda keskin tushib ketdi.
2025-yil 11-dekabr tongida Federal Reserve federal fondlar stavkasi maqsadli diapazonini 25 bazaviy punktga pasaytirib, 3.5%-3.75% oralig‘iga tushirdi va shu yil ichida uchinchi marta foiz stavkasini pasaytirdi.
Bayonotda AQSH iqtisodiy faolligi mo‘’tadil o‘sishda davom etayotgani, biroq yangi ish o‘rinlari yaratilishi sekinlashgani va inflyatsiya hali ham nisbatan yuqori darajada ekani ta’kidlandi. Bozor tomonidan to‘liq kutilgan bu pasayish esa bir qator noodatiy bozor reaksiyalariga sabab bo‘ldi.
I. Siyosiy burilish
Federal Reserve 2025-yilgi so‘nggi yig‘ilishida kutilganidek 25 bazaviy punktga foiz stavkasini pasaytirdi. 2024-yil sentabridan boshlab ushbu pasayish sikli boshlanganidan beri bu oltinchi marta pasayishdir.
● Bayonotda mehnat bozori zaiflashayotganining asosiy sabab ekani aytildi. Dongfang Jincheng Research and Development Department bosh direktori o‘rinbosari Bai Xue bu qarorni oldindan qilingan, risklarni boshqarishga qaratilgan siyosiy o‘zgarish deb hisoblaydi va bu mehnat bozoridagi zaiflik iste’mol va iqtisodiy o‘sishga salbiy ta’sir ko‘rsatmasligi uchun amalga oshirilganini ta’kidlaydi.
● Bu safar boshqacha jihat shundaki, uchta qarshi ovoz bo‘ldi, bu 2019-yil sentabrdan beri eng ko‘p qarshi ovoz bo‘ldi. Bir a’zo 50 bazaviy punktga pasaytirishni, ikki a’zo esa stavkani o‘zgartirmaslikni taklif qildi.
● Dot plot ma’lumotlariga ko‘ra, Federal Reserve amaldorlari 2026-yilda faqat bir marta foiz stavkasini pasaytirishni kutishmoqda. Biroq Minsheng Bank bosh iqtisodchisi Wen Binning fikricha, yangi Federal Reserve raisi lavozimga kelgach, agar u “g‘ozak” siyosat tarafdori bo‘lsa, keyingi yilda haqiqiy pasayish dot plot prognozidan ko‘proq bo‘lishi mumkin.
II. AQSH obligatsiyalari noodatiy harakati
● Federal Reserve foiz stavkasini pasaytirganiga qaramay, AQSH obligatsiyalari bozorida so‘nggi 30 yil ichida birinchi marta noodatiy holat yuz berdi — daromadlilik pasaymadi, aksincha oshdi. Federal Reserve pul-kredit siyosatini yumshatishni boshlaganidan beri 10 yillik AQSH obligatsiyalari daromadliligi deyarli yarim foiz punktga oshdi.
● 9-dekabr holatiga ko‘ra, 10 yillik AQSH obligatsiyalari daromadliligi 4.17% ga chiqdi va sentabrdan beri eng yuqori darajaga yetdi; 30 yillik obligatsiyalar daromadliligi ham 4.82% atrofidagi so‘nggi yuqori darajaga yetdi. Bu odatda foiz stavkasi pasayish davriga zid holatdir.
● Bu noodatiy vaziyatga bozor uch xil talqin bermoqda: optimistlar bu iqtisodiyot tanazzulga uchramasligiga bozor ishonchi borligini bildiradi; neytrallar buni 2008-yilgacha bo‘lgan normal holatga qaytish deb hisoblaydi; pessimistlar esa buni “bond vigilantes” AQSH moliyaviy tartibsizligini jazolayotgani deb xavotirda.
● JPMorgan global foiz stavkalari strategiyasi rahbari Barry ikki muhim omilni ko‘rsatdi: birinchisi, bozor allaqachon yumshoq siyosat kutilyotganini oldindan hisobga olgan; ikkinchisi, Federal Reserve inflyatsiya hali yuqori bo‘lsa-da, foiz stavkasini keskin pasaytirib, iqtisodiy o‘sishni davom ettirishga harakat qilmoqda, uni to‘xtatmayapti.
III. Kumush bozoridagi “telba” o‘sish
● AQSH obligatsiyalari bozoridagi ehtiyotkorlikdan farqli o‘laroq, kumush bozori tarixiy o‘sishni boshdan kechirmoqda. 12-dekabr kuni spot kumush narxi 64 dollar/unsiyaga chiqib, tarixiy rekordni yangiladi. Joriy yil boshidan beri kumush narxi 112% ga oshdi, bu oltin narxi o‘sishidan deyarli ikki barobar ko‘p.
● Kumush narxining o‘sishiga bir nechta omillar sabab bo‘ldi. Federal Reserve foiz stavkasini pasaytirishi foizsiz aktivlarni ushlab turish xarajatini kamaytirdi. Shu bilan birga, kumush AQSHning muhim minerallar ro‘yxatiga kiritildi va bu uning savdosi cheklanishi mumkinligidan bozor xavotirini kuchaytirdi.
● Eng muhim omil shundaki, kumush bozori ketma-ket beshinchi yil ta’minot tanqisligini boshdan kechirmoqda. Kumush assotsiatsiyasi prognoziga ko‘ra, 2025-yilda global kumush ta’minotidagi tanqislik 100 milliondan 118 million unsiyagacha bo‘lishi kutilmoqda.
● Sanoat ehtiyoji kumush bozorining uzoq muddatli tayanchi bo‘lib qolmoqda, ayniqsa quyosh panellari ishlab chiqarishida foydalaniladigan kumush global talabning 55% ini tashkil qilishi kutilmoqda. Xalqaro Energetika Agentligi prognoziga ko‘ra, 2030-yilgacha faqat quyosh energiyasi sohasida yiliga deyarli 150 million unsiya qo‘shimcha kumush talab qilinadi.
IV. Oltin tebranishi
Bunga nisbatan, oltin bozori Federal Reserve foiz stavkasini pasaytirishiga nisbatan ancha sokin reaksiya ko‘rsatdi. Federal Reserve pasaytirishni e’lon qilgach, COMEX oltin fyuchers narxi 0.52% ga ko‘tarilib, 4258.30 dollar/unsiyaga yetdi.
● Oltin ETF zaxiralari ham sezilarli o‘zgarishlarni ko‘rsatmoqda. 12-dekabr holatiga ko‘ra, dunyodagi eng yirik oltin ETF — SPDR oltin zaxirasi 1049.11 tonnani tashkil etmoqda, bu oktyabr oyidagi eng yuqori darajadan biroz pasaygan, biroq o‘tgan yilga nisbatan 20.5% ga ko‘p.
● Turli mamlakatlar markaziy banklarining oltin sotib olish harakati oltin narxini uzoq muddatli qo‘llab-quvvatlamoqda. 2025-yilning uchinchi choragida global markaziy banklar 220 tonna oltin sotib oldi, bu o‘tgan chorakka nisbatan 28% ko‘p. Xitoy markaziy banki ketma-ket 13-oy oltin zaxirasini oshirdi.
● Bozor tahlilchilari qisqa muddatda oltin narxining tebranishi ikki asosiy omil bilan bog‘liqligini ta’kidlamoqda: bir tomondan Federal Reserve foiz stavkasini pasaytirishi qo‘llab-quvvatlaydi, ikkinchi tomondan esa geosiyosiy vaziyat yumshashi va investitsion talabning pasayishi bosim yaratmoqda.
V. Bitcoin sovuqligi
● Federal Reserve foiz stavkasini pasaytirishiga an’anaviy aktivlar turlicha reaksiya bildirayotgan bir paytda, kriptovalyuta bozori esa g‘ayrioddiy sokinlikni namoyon qildi. Federal Reserve qarori e’lon qilingach, bitcoin qisqa muddatda 94,500 dollarga ko‘tarildi, so‘ngra tezda 92,000 dollar atrofida tushib ketdi.
● 24 soat ichida kriptovalyuta bozorida jami 300 million dollardan ortiq kontraktlar likvidatsiya qilindi, 114,600 dan ortiq investorlar zarar ko‘rdi. Bu reaksiya, odatda bitcoin xavfli aktiv sifatida ko‘rilishidan farq qiladi.
● Tahlilchilarning fikricha, bitcoin hozirda aniq ajralib turuvchi holatda. MicroStrategy kabi kompaniyalar bitcoin sotib olishda davom etayotgan bo‘lsa-da, bozorda tuzilmaviy sotuv bosimi hali ham kuchli.
● Standard Chartered yaqinda bitcoin prognozini keskin pasaytirdi va 2025-yil oxiriga mo‘ljallangan narxini 200,000 dollardan 100,000 dollar atrofida qayta belgiladi. Bank fikricha, bitcoin “kit”larining sotib olishlari allaqachon tugagan bo‘lishi mumkin.
VI. Bozor segmentatsiyasi logikasi
Turli aktiv toifalarining bir xil pul-kredit siyosati voqeasiga bunday turli reaksiyasi ortida chuqur bozor logikasi yotadi. Federal Reserve siyosati yo‘nalishining noaniqligi asosiy omillardan biridir.
● So‘nggi iqtisodiy prognoz xulosalariga ko‘ra, Federal Reserve amaldorlari 2025-yildan 2028-yilgacha AQSH iqtisodiy o‘sish prognozining medianasini oshirdi, 2026-yil uchun prognoz 1.8% dan 2.3% ga ko‘tarildi.
● Biroq, Federal Reserve ichida kelajakdagi siyosat yo‘nalishi bo‘yicha kelishmovchiliklar ortib bormoqda. Pictet Wealth Management AQSH katta iqtisodchisi Cui Xiao shunday deydi: “Federal Reserve 2026-yil uchun foiz stavkasi prognozida sezilarli tafovut bor, 3.375% median prognozi barqaror emas.”
● Boshqa tomondan, bozor Federal Reserve mustaqilligidan tobora ko‘proq xavotirda. AQSH prezidenti Trump bir necha bor Federal Reserve foiz stavkasini pasaytirish sur’atidan norozi ekanini aytdi va bu safargi pasayishni “juda kichik, ikki barobar ko‘proq bo‘lishi kerak edi” deb baholadi.
● Trump Federal Reserve yangi raisi uchun asosiy mezonni “darhol foiz stavkasini pasaytirishga tayyorlik” deb belgiladi. Agar yanada “itoatkor” deb hisoblangan rais tayinlansa, bu Federal Reserve mustaqilligiga bo‘lgan ishonchni yanada susaytirishi mumkin.
● Federal Reserve foiz stavkasini pasaytirganidan keyingi 24 soat ichida COMEX kumush fyucherslari yil boshidan buyon 109% ga oshdi, 10 yillik AQSH obligatsiyalari daromadliligi esa 4.17% ga, uch oylik eng yuqori darajaga chiqdi.
Federal Reserve foiz stavkasini pasaytirishi an’anaviy ravishda xavfli aktivlarni qo‘llab-quvvatlash signali bo‘lsa-da, turli bozorlarda noodatiy reaksiyalar yuzaga kelayotgani bozor tomonidan aniq signal: faqat pul-kredit siyosati endi murakkab aktiv narxlari logikasini boshqara olmaydi.
Federal Reserve raisi almashinuvi va iqtisodiy ma’lumotlar o‘zgarishi fonida, 2026-yilda bozor ko‘proq “noan’anaviy” sinovlarga duch kelishi mumkin. Turli aktivlarning asosiy harakatlantiruvchi kuchlarini aniqlay oladigan investorlar bu segmentatsiyadan yangi muvozanat topishi mumkin.
