Sự cuồng nhiệt rồi cũng sẽ kết thúc: Liệu chúng ta có thể dự đoán trước sự sụp đổ không?

Bước vào tháng Chín, thị trường tiền mã hóa thường đón nhận một giai đoạn đầy biến động. Dữ liệu lịch sử của bitsCrunch cho thấy, tháng này thường chứng kiến xu hướng giảm giá và biến động mạnh, được nhiều nhà đầu tư coi là thời kỳ cần cảnh giác. Tuy nhiên, điều chỉnh theo mùa chỉ là một phần nhỏ của sự biến động dữ dội trên thị trường này — điều thực sự khiến người ta lo lắng là những vụ sụp đổ thị trường đã từng xảy ra và có thể lặp lại.

Thông qua việc phân tích hơn 14 năm dữ liệu thị trường, các mô hình sụp đổ và hành vi giao dịch, chúng ta có thể nhìn thấy quá trình sụp đổ của thị trường tiền mã hóa qua các con số.

Quá trình tiến hóa của các vụ sụp đổ tài sản mã hóa

Sự sụp đổ của tiền mã hóa hoàn toàn không phải là sự kiện ngẫu nhiên, mà là con đường tất yếu để hệ sinh thái tiền mã hóa trưởng thành. Dữ liệu của bitsCrunch cho thấy, thị trường giai đoạn đầu từng xuất hiện những vụ “sụp đổ hủy diệt” với mức giảm lên tới 99%, còn hiện nay đã dần chuyển sang những “điều chỉnh tương đối nhẹ nhàng” với mức giảm 50%-80%.

Những cú lao dốc không thể quên của Bitcoin

“Sụp đổ ngày tận thế” năm 2011 (giảm 99%)

Vụ sụp đổ lớn đầu tiên của Bitcoin có thể nói là “thảm khốc”. Tháng 6/2011, giá Bitcoin đạt 32 USD — một con số khổng lồ vào thời điểm đó — nhưng sau đó lao dốc 99%, chỉ còn lại 2 USD. Khi đó, sàn giao dịch Bitcoin lớn nhất thế giới Mt. Gox gặp sự cố bảo mật, khiến giá Bitcoin có lúc rơi xuống chỉ còn 1 cent (dù mức giá này phần lớn là do thao túng nhân tạo). Dù vậy, “vết thương tâm lý” do vụ sụp đổ đó gây ra là có thật, và Bitcoin đã mất nhiều năm để lấy lại niềm tin thị trường.

Bong bóng vỡ năm 2017-2018 (giảm 84%)

Đây là một trong những vụ sụp đổ “biểu tượng” nhất của tiền mã hóa: Tháng 12/2017, giá Bitcoin đạt đỉnh 20.000 USD, nhưng đến tháng 12/2018, đã giảm xuống còn khoảng 3.200 USD. Khi đó, bong bóng ICO (phát hành token lần đầu) đã đẩy giá tài sản lên mức phi lý, và “trọng lực thị trường” cuối cùng cũng đến đúng lúc.

Điều “tàn nhẫn” của vụ sụp đổ này là thời gian kéo dài — khác với kiểu “rơi nhanh dừng nhanh” của thị trường giai đoạn đầu, lần này giống như một “tai nạn tàu hỏa chuyển động chậm”, kéo dài hơn một năm, khiến ngay cả những HODLers kiên định nhất cũng dần mất kiên nhẫn.

“Thứ Năm Đen” Covid-19 năm 2020 (giảm 50%)

Ngày 12-13/3/2020, hai ngày này đã đi vào lịch sử tiền mã hóa — tất cả giá tài sản đồng loạt “mất kiểm soát”. Bitcoin giảm từ khoảng 8.000 USD xuống 4.000 USD chỉ trong chưa đầy 48 giờ. Điểm đặc biệt của vụ sụp đổ này là nó “lao dốc đồng bộ” với thị trường truyền thống, nhưng sau đó tài sản mã hóa lại tăng phi mã.

“Mùa đông tiền mã hóa” 2021-2022 (giảm 77%)

Từ đỉnh gần 69.000 USD của Bitcoin vào tháng 11/2021, đến đáy khoảng 15.500 USD vào tháng 11/2022, vụ sụp đổ này không phải do hacker tấn công sàn giao dịch hay hoảng loạn về quy định, mà là làn sóng bán tháo do các yếu tố kinh tế vĩ mô và hành vi của nhà đầu tư tổ chức. Khi đó, “người chơi tổ chức” đã chính thức tham gia, đồng thời hoàn toàn thay đổi logic giảm giá của thị trường.

“Thời khắc đen tối” của Ethereum

Sự kiện hack DAO năm 2016 (giảm 45%)

Ngày 18/6/2016, quỹ đầu tư phi tập trung mới thành lập “DAO” bị hacker tấn công, thiệt hại lên tới 50 triệu USD, giá Ethereum giảm hơn 45%. Tuy nhiên, thiệt hại về USD chỉ phản ánh một phần sự kiện: Tháng 5/2016, DAO đã huy động được 150 triệu USD Ethereum qua crowdfunding, cùng thời điểm đó giá Ethereum cũng đạt đỉnh khoảng 20 USD.

Bong bóng và vỡ bong bóng ICO, NFT

Ethereum trở thành “trụ cột cốt lõi” của làn sóng ICO — đầu năm 2017, giá của nó chưa đến 10 USD, đến tháng 1/2018 đã tăng vọt lên hơn 1.400 USD. Nhưng khi bong bóng ICO vỡ, Ethereum chịu tác động còn lớn hơn cả Bitcoin. Cuối năm 2021, giá Ethereum sau cơn sốt NFT bắt đầu giảm dần từ đỉnh, và xu hướng giảm kéo dài đến tận năm 2024.

Dữ liệu phân loại các vụ sụp đổ

Dựa trên phân tích, chúng tôi phân loại các vụ sụp đổ tiền mã hóa thành các nhóm: “Sụp đổ tuyệt chủng” (giảm trên 80%), như các vụ năm 2011 và 2017-2018; “Điều chỉnh lớn” (giảm 50%-80%), như thời kỳ Covid và đầu năm nay; “Biến động thông thường” (giảm 20%-50%).

Các kiểu sụp đổ khác nhau có mô hình phục hồi khác nhau: Sụp đổ cực đoan cần 3-4 năm để phục hồi hoàn toàn, và sau khi phục hồi thường xuất hiện “tăng vượt” 2,5-5 lần; chu kỳ phục hồi của điều chỉnh lớn là 18-30 tháng.

Trong các vụ sụp đổ lớn, thanh khoản không chỉ đơn giản là giảm, mà gần như “biến mất hoàn toàn”. Chênh lệch giá mua bán tăng 5-20 lần, độ sâu thị trường giảm 60%-90% khi áp lực đạt đỉnh; khối lượng giao dịch tăng vọt 300%-800% ở giai đoạn đầu hoảng loạn, và thậm chí vượt 1000% khi “nhà đầu tư đầu hàng”. Điều này tạo thành vòng luẩn quẩn: giá giảm làm thanh khoản giảm, thanh khoản giảm lại khuếch đại biến động giá, biến động giá lớn hơn lại tiếp tục siết chặt thanh khoản.

Chúng ta có thể dự báo trước các vụ sụp đổ không?

Dữ liệu của bitsCrunch cho thấy rõ sự khác biệt trong hành vi của các loại nhà đầu tư khi thị trường sụp đổ. Đối với nhà đầu tư nhỏ lẻ, mối tương quan giữa giảm giá và bán tháo hoảng loạn lên tới 87%, họ phụ thuộc nặng nề vào cảm xúc trên mạng xã hội, và hành vi “mua cao bán thấp” thể hiện rất ổn định.

Trong khi đó, hành vi của nhà đầu tư tổ chức lại hoàn toàn khác: 65% tổ chức sẽ áp dụng chiến lược “mua ngược chu kỳ” khi thị trường sụp đổ, năng lực quản lý rủi ro tốt hơn, nhưng một khi họ chọn bán tháo thì lại làm mức sụp đổ lớn hơn; đồng thời, tổ chức cũng nhạy cảm với các yếu tố kinh tế vĩ mô hơn nhiều so với nhà đầu tư nhỏ lẻ.

Cảm xúc trên mạng xã hội có thể là “tín hiệu cảnh báo sớm” cho các vụ sụp đổ lớn, có thể phản ánh rủi ro thị trường trước 2-3 tuần; còn lượng tìm kiếm “Bitcoin crash” trên Google lại là “chỉ báo trễ”, thường chỉ đạt đỉnh khi sụp đổ thực sự xảy ra. Ngoài ra, “Chỉ số Sợ hãi & Tham lam” khi dưới 20 có thể dự báo chính xác biến động lớn của thị trường với tỷ lệ lên tới 70%.

Một trong những thay đổi nổi bật nhất trong động thái thị trường tiền mã hóa là trong thời kỳ khủng hoảng, mức độ tương quan với thị trường truyền thống ngày càng tăng. Độ biến động của thị trường tiền mã hóa sẽ đồng bộ với giá cổ phiếu, đồng thời biến động ngược chiều với giá vàng. Cụ thể, trong khủng hoảng, hệ số tương quan giữa Bitcoin và chỉ số S&P 500 là 0,65-0,85 (tương quan dương cao), với vàng là -0,30 đến -0,50 (tương quan âm trung bình), với VIX (chỉ số sợ hãi) là 0,70-0,90 (tương quan dương cực cao).

Do đó, chúng ta có thể nhận diện một loạt “chỉ báo cảnh báo sớm”: hoạt động mạng giảm, chỉ số Sợ hãi & Tham lam, phân kỳ RSI (chỉ số sức mạnh tương đối, có thể cảnh báo trước 2-4 tuần), chênh lệch tín dụng mở rộng, v.v.

Kết luận

Sự sụp đổ của tiền mã hóa không phải là sự kiện ngẫu nhiên — chúng có quy luật, có nguyên nhân và có lộ trình tiến hóa. Dù thị trường này vẫn còn biến động mạnh, nhưng nó đang trở nên có thể phân tích, dự báo, thậm chí ở mức độ nhất định có thể kiểm soát.

Hiểu được điều này không phải để tránh né biến động, mà là học cách chung sống với nó. Sụp đổ sẽ còn quay lại, nhưng chúng sẽ ngày càng giống một cơn bão, chứ không còn là một trận sóng thần.