Zcash (ZEC) là gì? Đồng tiền bảo mật sử dụng bằng chứng không kiến thức (Zero-Knowledge Proofs)

Trong nhiều năm, Bitcoin đã được sử dụng để mua ma túy trực tuyến vì người ta tin rằng nó là ẩn danh. Tuy nhiên, hóa ra việc theo dõi các giao dịch Bitcoin lại khá dễ dàng. Ngược lại, Zcash là một cryptocurrency hứa hẹn điều mà Bitcoin không thể mang lại: quyền riêng tư.

Cách Zcash hoạt động

Zcash được thiết kế để ẩn các chi tiết giao dịch quan trọng, như người gửi, người nhận và số tiền. Bằng cách sử dụng các kỹ thuật mật mã, các giao dịch có thể được thực hiện mà không dễ dàng bị truy vết trên sổ cái công khai nhưng vẫn được xác minh bởi mạng lưới.

Zcash cho phép các giao dịch có thể minh bạch như Bitcoin hoặc riêng tư bằng cách sử dụng bằng chứng không kiến thức gọi là zk-SNARKs. Công nghệ mật mã này xác minh rằng một giao dịch là hợp lệ mà không tiết lộ người gửi, người nhận hoặc số tiền. Đây là một loại cryptocurrency có tính thay thế khi các đồng coin được bảo vệ hoàn toàn, nghĩa là các token trong pool riêng tư không liên kết với lịch sử giao dịch. Tuy nhiên, phần lớn các đồng Zcash tồn tại trong pool minh bạch, giống như Bitcoin, duy trì lịch sử giao dịch công khai.

Mạng lưới duy trì hai loại địa chỉ: minh bạch (t-addrs) và bảo vệ (z-addrs). Các ví như Zashi của ECC hiện mặc định bảo vệ tiền, khuyến khích quyền riêng tư cao hơn.

Ai là người sáng lập Zcash?

Zcash ra mắt vào tháng 10 năm 2016 như một loại cryptocurrency tập trung vào quyền riêng tư, được phát triển bởi Electric Coin Company (ECC), do Zooko Wilcox-O’Hearn lãnh đạo, dựa trên nghiên cứu từ Johns Hopkins, MIT, Đại học Tel Aviv và các tổ chức khác. Giống như Bitcoin, Zcash (ZEC) có nguồn cung tối đa là 21 triệu đồng coin và phần thưởng khối giảm một nửa sau mỗi bốn năm.

Mặc dù ECC khởi xướng và vẫn đóng góp cho Zcash, nhưng họ không sở hữu hay kiểm soát blockchain. Tất cả các nâng cấp đều cần sự phê duyệt của cộng đồng, giữ cho quá trình phát triển được phi tập trung và mở thay vì do một thực thể duy nhất chỉ đạo.

Những mốc thời gian quan trọng

• Tháng 5 năm 2013: Đề xuất Zerocoin tại Johns Hopkins đánh dấu sự khởi đầu của nghiên cứu crypto tập trung vào quyền riêng tư dẫn đến sự ra đời của Zcash.
• Tháng 1 năm 2016: Zooko Wilcox chính thức công bố dự án Zcash như một nhánh của Bitcoin tập trung vào quyền riêng tư.
• Tháng 10 năm 2016: Zcash ra mắt sau lễ thiết lập tin cậy, và mạng lưới chính thức hoạt động. Zcash đạt mức cao nhất mọi thời đại là $5,941.80.
• Tháng 10 năm 2018: Nâng cấp Sapling được kích hoạt, cải thiện tốc độ và hiệu quả của các giao dịch bảo vệ.
• Tháng 11 năm 2020: Zcash trải qua lần giảm một nửa đầu tiên.
• Tháng 5 năm 2022: Nâng cấp Mạng lưới 5, bao gồm nâng cấp Orchard, được triển khai, giảm sự phụ thuộc vào các “lễ” thiết lập phức tạp trước đây cho các pool bảo vệ mới, và cho phép người dùng Zcash thực hiện thanh toán tiền kỹ thuật số riêng tư trên điện thoại di động với định dạng địa chỉ mới gọi là unified addresses.
• Tháng 4 năm 2022: Edward Snowden được công khai là “John Dobbertin,” một người tham gia buổi lễ ra mắt ban đầu, người đã đóng góp vào thiết lập tin cậy nhưng không phải là kiến trúc sư.
• Tháng 11 năm 2025: Lần giảm một nửa thứ ba của Zcash sẽ diễn ra, giảm phần thưởng khối và trùng với quá trình chuyển đổi sang mô hình tài trợ phát triển mới.

Zcash được tạo ra như thế nào?

Zcash, giống như Bitcoin, sử dụng proof-of-work (PoW) để xác thực giao dịch, nhưng nó chạy trên thuật toán Equihash—một hàm băm đòi hỏi bộ nhớ lớn được thiết kế để làm cho việc đào coin công bằng hơn và chống lại phần cứng ASIC, và là cơ chế đồng thuận mà Zcash ban đầu áp dụng để bảo vệ mạng lưới của mình.

Hiện tại, các thợ đào Zcash nhận được 80% phần thưởng mỗi khối, trong khi 20% được chuyển vào quỹ phát triển hỗ trợ Electric Coin Company (ECC), Zcash Foundation và các khoản tài trợ cộng đồng. Cấu trúc tài trợ phát triển này được quản lý bởi quyết định của cộng đồng và sẽ được gia hạn hoặc sửa đổi sau lần giảm một nửa sắp tới.

Zcash là một cryptocurrency ngang hàng được thiết kế cho các khoản thanh toán hàng ngày. Người dùng có thể chọn giữa các giao dịch minh bạch thân thiện với cơ quan quản lý và các giao dịch bảo vệ tăng cường quyền riêng tư. Tính linh hoạt này đã giúp Zcash vẫn được niêm yết trên nhiều sàn giao dịch lớn hơn so với một số đồng coin riêng tư khác như Monero, vốn bị một số nền tảng tránh do các ràng buộc pháp lý.

Zcash đang ở ngã ba đường. Với lần giảm một nửa, mô hình tài trợ phát triển mới và các nâng cấp hạ tầng quan trọng đều dự kiến vào năm 2025, dự án đang đối mặt với thời điểm quyết định. Cách mà Zcash quản lý những thay đổi này sẽ quyết định liệu một cryptocurrency dựa trên quyền riêng tư tự nguyện có thể tồn tại trong môi trường áp lực pháp lý và thị trường ngày càng tăng hay không.

Bitcoin đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến Zcash. Giống như cryptocurrency số một, Zcash được thiết kế để sử dụng cho các giao dịch mua hàng ngày. Các tính năng riêng tư khác nhau của nó cũng cho phép gửi hoặc nhận các giao dịch được ẩn khỏi những con mắt tò mò.

Zcash, cơ quan quản lý và thực thi pháp luật

Trên toàn thế giới, các cơ quan quản lý và thực thi pháp luật đã tăng cường giám sát các đồng coin riêng tư, lập luận rằng các tính năng ẩn danh của chúng có thể bị lạm dụng cho rửa tiền hoặc né tránh lệnh trừng phạt. Tại Hoa Kỳ, Mạng lưới Thực thi Tội phạm Tài chính của Bộ Tài chính đã đề xuất các quy định chặt chẽ hơn đối với “cryptocurrency tăng cường ẩn danh.”

“Một số loại [cryptocurrency tăng cường ẩn danh]—bao gồm Monero, Zcash, Dash, Komodo và Beam—đang ngày càng phổ biến và sử dụng các công nghệ khiến các nhà điều tra khó truy vết giao dịch trên blockchain hoặc liên kết chúng với các cá nhân liên quan đến hoạt động phi pháp,” các nhà quản lý viết vào năm 2020.

Khi việc thực thi thị trường cryptocurrency được đẩy mạnh, các sàn giao dịch bắt đầu hủy niêm yết các đồng coin riêng tư. Vào tháng 11 năm 2020, sàn giao dịch tập trung vào quyền riêng tư ShapeShift đã hủy niêm yết Monero, Dash và Zcash để giảm rủi ro pháp lý cho công ty. Tháng 1 năm 2021, Bittrex hủy niêm yết Zcash, Monero và Dash, và gần đây nhất, vào năm 2023, OKX thông báo kế hoạch hủy niêm yết các đồng coin riêng tư này. Tính đến năm 2025, Zcash vẫn được niêm yết trên Binance, nhưng vào tháng 4, nó đã được thêm vào danh sách các cryptocurrency mà cộng đồng có thể bỏ phiếu để hủy niêm yết trên sàn giao dịch này.

Tương lai của Zcash

Khi các cơ quan quản lý thắt chặt giám sát tài sản kỹ thuật số và các đồng coin riêng tư đối mặt với sự giám sát ngày càng tăng, Zcash đang bước vào giai đoạn quan trọng nhất từ trước đến nay. Một lần giảm một nửa, một cuộc đại tu tài trợ lớn và quá trình chuyển đổi sang phần mềm mới đang hội tụ để kiểm tra liệu một cryptocurrency tập trung vào quyền riêng tư có thể tồn tại dưới áp lực hay không.

Gần một thập kỷ sau khi ra mắt, Zcash đã trở lại tâm điểm vì lý do thị trường. Vào tháng 10 năm 2025, token này đã tăng gần 240%, đạt mức cao nhất kể từ ngày 30 tháng 5 năm 2022, khi nó đạt $192.00. Sự tăng trưởng này một phần được thúc đẩy bởi các nhân vật nổi bật trên mạng xã hội nhấn mạnh cộng đồng, thiết kế quyền riêng tư và các cải tiến kỹ thuật của Zcash.

Lần giảm một nửa thứ ba của Zcash dự kiến diễn ra vào tháng 11 năm 2025. Quỹ phát triển hiện tại cũng kết thúc vào thời điểm đó, và cộng đồng đang tranh luận về các cơ chế mới. ECC đang loại bỏ node đầy đủ “zcashd” viết bằng C++ để chuyển sang “zebrad” dựa trên Rust, cùng với một ví mới có tên Zallet cũng đang được phát triển.

Những thay đổi này sẽ định hình mật mã học, mô hình tài trợ và trải nghiệm người dùng của Zcash trong nhiều năm tới.