Đối tác của Pantera: Kỷ nguyên phục hưng quyền riêng tư, những công nghệ này đang thay đổi cuộc chơi

Tiêu đề gốc: Privacy Renaissance: Blockchain』s Next Era

Tác giả gốc: Paul Veradittakit, Đối tác tại Pantera Capital

Biên dịch gốc: Saoirse, Foresight News

Kể từ khi bitcoin ra đời, triết lý cốt lõi của ngành blockchain luôn được xây dựng dựa trên “tính minh bạch” — một sổ cái mở và không thể bị sửa đổi mà bất kỳ ai cũng có thể kiểm tra; niềm tin được xây dựng dựa trên “xác minh” thay vì uy tín của tổ chức. Chính sự minh bạch này đã cho phép các hệ thống phi tập trung vận hành dựa trên cơ chế liêm chính và trách nhiệm giải trình.

Tuy nhiên, khi công nghệ blockchain ngày càng trưởng thành và các ứng dụng không ngừng mở rộng, chỉ “minh bạch” thôi là chưa đủ. Một thực tế mới đang hình thành: bảo vệ quyền riêng tư là chìa khóa để blockchain tiến tới phổ cập, và nhu cầu về quyền riêng tư đang tăng tốc ở cả khía cạnh văn hóa, tổ chức lẫn công nghệ. Tại Pantera Capital, chúng tôi đã tin tưởng vào quan điểm này ngay từ đầu — từ năm 2015, chúng tôi đã đầu tư vào Zcash, một trong những dự án đầu tiên thử nghiệm đưa bảo vệ quyền riêng tư vào sổ cái không thể sửa đổi.

Chúng tôi tin rằng ngành công nghiệp đang bước vào “thời kỳ phục hưng quyền riêng tư”: giai đoạn này sẽ kết hợp sâu sắc triết lý blockchain mở với nhu cầu thực tế của tài chính toàn cầu. Trong bối cảnh đó, các giao thức bảo mật lấy “tính bí mật” làm nguyên tắc cốt lõi (như Zama sắp ra mắt mainnet) đang đón nhận cơ hội phát triển. Công nghệ mã hóa đồng hình hoàn toàn (FHE) của Zama là “thành trì tuyệt đối” thúc đẩy blockchain ứng dụng đại trà, đồng thời có thể chống lại các mối đe dọa từ máy tính lượng tử trong vài năm tới. Ứng dụng blockchain chỉ là một lĩnh vực triển khai của công nghệ FHE của Zama, công nghệ này còn có thể mở rộng sang AI (như nền tảng Concrete của Zama), điện toán đám mây và các lĩnh vực dọc khác.

Một khoản đầu tư đáng chú ý khác là StarkWare — nhà phát minh công nghệ bằng chứng không kiến thức zk-STARKs và giải pháp Validium, cung cấp “giải pháp lai” cho bảo vệ quyền riêng tư và khả năng mở rộng của blockchain. Công nghệ mã hóa của StarkWare cũng có khả năng chống lượng tử và tập trung vào các kịch bản ứng dụng blockchain, đặc biệt là “S-Two prover” mới nhất, giúp nâng cao tính thực tiễn của công nghệ.

Chuyển biến văn hóa: Từ “mệt mỏi giám sát” đến “chủ quyền số”

Trên toàn cầu, nhận thức của con người về dữ liệu đã có sự thay đổi căn bản. Nhiều năm giám sát quy mô lớn, theo dõi bằng thuật toán và các sự cố rò rỉ dữ liệu đã khiến “quyền riêng tư” trở thành một trong những chủ đề văn hóa cốt lõi của thập kỷ qua. Ngày nay, người dùng dần nhận ra: không chỉ thông tin và lịch sử giao dịch, mà cả siêu dữ liệu cũng có thể tiết lộ các chi tiết riêng tư như danh tính, tài sản, vị trí và các mối quan hệ cá nhân.

“Bảo vệ quyền riêng tư + quyền sở hữu dữ liệu nhạy cảm của người dùng” đã trở thành chuẩn mực mới của ngành — đây cũng là hướng đi mà Pantera Capital đánh giá cao, vì vậy chúng tôi đã đầu tư vào các dự án như Zama, StarkWare, Transcrypts và World. Khi nhận thức về quyền riêng tư của công chúng ngày càng tăng, ngành blockchain phải đối mặt với một thực tế: tiền kỹ thuật số cần “tính bí mật”, chứ không phải “truy xuất toàn bộ”. Trong môi trường như vậy, quyền riêng tư không còn là nhu cầu thiểu số mà là thành phần quan trọng thúc đẩy “chủ quyền số”.

Chuyển biến tổ chức: Minh bạch thiếu quyền riêng tư không thể hỗ trợ ứng dụng quy mô lớn

Ngày càng nhiều tổ chức bắt đầu tham gia vào hệ sinh thái blockchain: ngân hàng, nền tảng chuyển tiền, nhà xử lý thanh toán, doanh nghiệp và công ty fintech đều đang triển khai thử nghiệm, chuẩn bị xử lý khối lượng giao dịch thực tế trong tài sản token hóa, thanh toán xuyên biên giới và mạng lưới thanh toán đa khu vực pháp lý.

Nhưng các tổ chức này không thể hoạt động trên “sổ cái công khai hoàn toàn minh bạch” — dòng tiền doanh nghiệp, mạng lưới nhà cung cấp, rủi ro ngoại hối, điều khoản hợp đồng và lịch sử giao dịch khách hàng tuyệt đối không thể công khai cho đối thủ cạnh tranh hoặc công chúng. Doanh nghiệp cần “tính bí mật có thể lựa chọn minh bạch”, chứ không phải “phơi bày hoàn toàn”.

Đây chính là nền tảng mà các dự án tiên phong như Zcash đã đặt ra. Khi Pantera Capital đầu tư vào Zcash năm 2015, chúng tôi nhận ra: quyền riêng tư không phải là sở thích mang tính ý thức hệ, mà là điều kiện cần thiết cho hoạt động kinh tế thực tế. Nhận thức cốt lõi của Zcash là: bảo vệ quyền riêng tư không thể “bổ sung sau” vào hệ thống (đặc biệt khi sử dụng công nghệ bằng chứng không kiến thức), mà phải được tích hợp vào lõi giao thức — nếu không, việc sử dụng sau này sẽ cực kỳ khó khăn, dễ bị tổn thương và kém hiệu quả.

Zcash ra mắt năm 2016 như một dự án fork của bitcoin, công nghệ zk-SNARKs mà nó giới thiệu vừa có thể ẩn chi tiết giao dịch, vừa đảm bảo tính xác minh hoàn toàn của giao dịch. Ngoài ra, giao thức trộn coin Tornado Cash cũng là một cột mốc quan trọng trong phát triển quyền riêng tư on-chain: khi mọi người tìm cách phá vỡ tính liên kết giao dịch trên public chain, giao thức này từng ghi nhận lượng lớn hoạt động thực tế của người dùng.

Biến động dòng tiền USD vào Tornado Cash trước và sau khi bị trừng phạt (Nguồn dữ liệu: TRM Labs)

Tuy nhiên, mô hình của Tornado Cash tồn tại khiếm khuyết: nó chỉ nhấn mạnh bảo vệ quyền riêng tư mạnh mẽ mà thiếu “cơ chế tiết lộ có chọn lọc”, cuối cùng dẫn đến việc các cơ quan chính phủ tiến hành các hành động pháp lý nổi bật — mặc dù dự án này là mã tự vận hành, nhưng vẫn buộc phải tạm dừng thực tế. Kết quả này xác nhận một bài học then chốt: bảo vệ quyền riêng tư không thể đánh đổi bằng “khả năng kiểm toán” hoặc “con đường tuân thủ”.

Đây cũng chính là giá trị cốt lõi của công nghệ mã hóa đồng hình hoàn toàn của Zama: FHE hỗ trợ tính toán trực tiếp trên “dữ liệu mã hóa”, đồng thời giữ được khả năng “xác minh và tiết lộ thông tin có chọn lọc” — điều mà các giao thức trộn coin như Tornado Cash không có ngay từ thiết kế ban đầu.

Tầm quan trọng của mã hóa đồng hình hoàn toàn thể hiện rõ qua chiến lược của các ông lớn công nghệ: Apple, Microsoft đều đang đầu tư nguồn lực xây dựng khung FHE. Sự đầu tư này truyền tải một nhận thức chung rõ ràng: đối với người tiêu dùng và tổ chức, “công nghệ mã hóa mở rộng, tuân thủ, end-to-end” là tương lai của quyền riêng tư số.

Nhu cầu quyền riêng tư đang bùng nổ nhanh chóng

Dữ liệu xác nhận xu hướng này: tài sản mã hóa tập trung vào bảo vệ quyền riêng tư đang nhận được nhiều sự quan tâm hơn từ người dùng và nhà đầu tư. Nhưng sự chuyển biến thực sự không phải do đầu cơ nhỏ lẻ thúc đẩy, mà xuất phát từ các kịch bản ứng dụng thực tế nơi “quyền riêng tư và minh bạch phải cùng tồn tại”:

• Thanh toán xuyên biên giới ngày càng phụ thuộc vào blockchain, nhưng doanh nghiệp và ngân hàng không thể công khai mọi đường đi thanh toán;

• RWA cần giữ bí mật về “tình trạng nắm giữ” và “danh tính nhà đầu tư”;

• Trong tài chính chuỗi cung ứng toàn cầu, hai bên giao dịch cần xác minh sự kiện (như vận chuyển hàng hóa, hóa đơn, thanh toán), nhưng không được tiết lộ bí mật thương mại;

• Mạng lưới giao dịch doanh nghiệp cần mô hình “chỉ kiểm toán viên và cơ quan quản lý nhìn thấy, công chúng không nhìn thấy”.

Đồng thời, người dùng nhỏ lẻ cũng ngày càng bất mãn với “public chain giám sát cao” — trên các public chain này, chỉ cần công cụ đơn giản là có thể tái dựng sơ đồ quan hệ giao dịch. Hiện nay, “bảo vệ quyền riêng tư” đã trở thành một trong những kỳ vọng cốt lõi của người dùng đối với tiền kỹ thuật số.

Nói ngắn gọn, thị trường ngày càng đồng thuận với một thực tế: blockchain không thể cung cấp tính bí mật sẽ bị hạn chế về mặt cấu trúc trong ứng dụng quy mô tổ chức.

Canton, Zama, StarkWare và kiến trúc quyền riêng tư thế hệ mới

Với sự xuất hiện của thời kỳ phục hưng quyền riêng tư, các giao thức thế hệ mới đang ra đời để đáp ứng nhu cầu của tổ chức.

Lấy blockchain Canton làm ví dụ, nó làm nổi bật nhu cầu ngày càng tăng của doanh nghiệp về “thực thi giao dịch riêng tư trên lớp thanh toán chung”. Hệ thống kiểu này cho phép các bên tham gia thực hiện giao dịch bí mật, đồng thời tận hưởng lợi thế “đồng bộ trạng thái toàn cầu” và “cơ sở hạ tầng chia sẻ” — sự phát triển của Canton cho thấy doanh nghiệp muốn tận dụng giá trị của blockchain mà không phải công khai dữ liệu kinh doanh.

Tuy nhiên, đột phá mang tính cách mạng nhất trong lĩnh vực tính toán riêng tư có thể đến từ Zama — dự án này chiếm vị trí độc đáo và có khả năng mở rộng hơn trong ngăn xếp công nghệ bảo mật. Zama đang xây dựng “lớp bảo mật” dựa trên mã hóa đồng hình hoàn toàn (FHE), hỗ trợ tính toán trực tiếp trên dữ liệu mã hóa. Điều này có nghĩa là toàn bộ hợp đồng thông minh (bao gồm đầu vào, trạng thái và đầu ra) đều có thể giữ trạng thái mã hóa, đồng thời vẫn xác minh được trên blockchain công khai.

Khác với “public chain Layer1 ưu tiên quyền riêng tư”, Zama tương thích với hệ sinh thái hiện có (đặc biệt là Ethereum Virtual Machine - EVM) — điều này có nghĩa là nhà phát triển và tổ chức không cần chuyển sang chain mới, chỉ cần tích hợp chức năng bảo mật vào môi trường phát triển hiện tại.

Hợp đồng thông minh riêng tư sử dụng mã hóa đồng hình hoàn toàn (FHE) (Nguồn dữ liệu: Zama)

Kiến trúc của Zama đại diện cho hướng tiến hóa tiếp theo của bảo vệ quyền riêng tư blockchain: không chỉ đơn giản là ẩn giao dịch, mà là hiện thực hóa “hợp đồng thông minh riêng tư quy mô lớn”. Điều này sẽ mở khóa các kịch bản ứng dụng hoàn toàn mới — bao gồm DeFi riêng tư, sổ lệnh mã hóa, phát hành tài sản thực bảo mật, quy trình thanh toán bù trừ cấp tổ chức và logic nghiệp vụ đa bên an toàn — tất cả đều không cần hy sinh tính phi tập trung, trong đó một số ứng dụng có thể triển khai trong ngắn hạn.

Hiện tại, tài sản bảo mật đang nhận được nhiều sự quan tâm hơn: các tổ chức tích cực đánh giá công nghệ lớp bảo mật, nhà phát triển muốn hiện thực hóa tính toán bảo mật mà không phải chịu độ trễ và phức tạp ngoài chain, các cơ quan quản lý cũng bắt đầu xây dựng khung phân biệt “công cụ bảo mật hợp pháp” và “phương thức làm mờ bất hợp pháp”.

Triển vọng tương lai

Câu chuyện về quyền riêng tư của ngành blockchain không còn là “đối lập giữa minh bạch và bí mật”, mà là nhận thức rằng: cả hai đều là điều kiện cần cho kỷ nguyên tiếp theo của DeFi. Sự cộng hưởng giữa thái độ văn hóa, nhu cầu tổ chức và đột phá công nghệ mã hóa đang tái định hình hướng phát triển blockchain trong thập kỷ tới.

Zcash đã chứng minh từ cấp độ giao thức về sự cần thiết của bảo vệ quyền riêng tư; các giao thức như Canton thể hiện nhu cầu của tổ chức về “mạng lưới giao dịch bí mật”; còn Zama đang xây dựng hạ tầng, hứa hẹn tích hợp các nhu cầu này thành “lớp bảo mật mở rộng đa chuỗi”.

Pantera Capital đầu tư sớm vào Zcash xuất phát từ một niềm tin đơn giản: bảo vệ quyền riêng tư không phải là “tùy chọn”. Gần mười năm sau, tính liên quan của quan điểm này ngày càng rõ rệt — từ tài sản token hóa đến thanh toán xuyên biên giới, rồi đến thanh toán doanh nghiệp, chìa khóa cho làn sóng ứng dụng blockchain tiếp theo là hiện thực hóa trải nghiệm công nghệ “an toàn, liền mạch, bí mật”.

Khi bảo vệ quyền riêng tư trở thành chủ đề cốt lõi của chu kỳ thị trường này, những giao thức có thể cung cấp “giải pháp bảo mật thực tiễn, mở rộng, tuân thủ” sẽ định hình cục diện tương lai của ngành. Trong đó, Zama đang nổi lên như người dẫn đầu đầy tiềm năng và kịp thời trong “siêu chu kỳ quyền riêng tư”.