Tác giả: Ye Huiwen
Nguồn: Wallstreetcn
Ethereum hôm nay đang thực hiện một bản nâng cấp mạng quan trọng có tên "Fusaka", đây là một cột mốc quan trọng tiếp theo trong lộ trình mở rộng liên tục của nó. Nâng cấp này nhằm mục đích tăng đáng kể dung lượng dữ liệu và tối ưu hóa hiệu quả giao thức, từ đó tiếp tục giảm chi phí giao dịch trên mạng Layer-2, củng cố vị thế cốt lõi của Ethereum như một lớp thanh toán hiệu quả toàn cầu.
Theo kế hoạch, nâng cấp Fusaka sẽ được kích hoạt vào ngày 3 tháng 12 năm 2025 tại độ cao khối 13,164,544. Đây là bước tiến mới trên con đường mở rộng của Ethereum sau các nâng cấp Dencun và Pectra. Kenny Lee, người đứng đầu mảng tiền mã hóa của Goldman Sachs, chỉ ra rằng Fusaka đại diện cho giai đoạn tiếp theo trong lộ trình mở rộng của Ethereum, với mục tiêu thúc đẩy mạng lưới phát triển thành một lớp thanh toán vừa có sức ảnh hưởng toàn cầu vừa tiết kiệm chi phí.
Thay đổi cốt lõi nhất của lần nâng cấp này là việc giới thiệu công nghệ "PeerDAS" (Peer Data Availability Sampling - Lấy mẫu khả dụng dữ liệu ngang hàng). Tính năng này nhằm mục đích tăng lý thuyết dung lượng dữ liệu của mạng Layer-2 lên gấp 8 lần, từ đó đạt được thông lượng giao dịch cao hơn và kỳ vọng sẽ giảm đáng kể phí giao dịch cho người dùng Layer-2.
Ngoài ra, nâng cấp Fusaka còn bao gồm việc giới thiệu cơ chế fork "chỉ tham số Blob" (BPO), giúp việc tăng dung lượng mạng trong tương lai trở nên linh hoạt hơn; đồng thời tối ưu hóa hiệu suất Layer-1 thông qua các chức năng như hết hạn lưu trữ và kiểm soát khối, cũng như cải thiện chức năng ví và trải nghiệm người dùng. Những thay đổi này cùng nhau tạo nên một bước nhảy vọt về cấu trúc của Ethereum trong các khía cạnh mở rộng, bền vững và vận hành.
Từ Dencun đến Fusaka: Tập trung mở rộng và tối ưu hóa hạ tầng
Nâng cấp Fusaka thực chất là sự kích hoạt đồng thời của nâng cấp "Fulu" ở lớp đồng thuận và nâng cấp "Osaka" ở lớp thực thi. Theo phương án cuối cùng được xác nhận bởi Ethereum Foundation, các đề xuất cải tiến Ethereum (EIPs) được bao gồm trong nâng cấp này chủ yếu tập trung vào ba lĩnh vực lớn:
-
Nâng cao hiệu quả Layer-1: Bao gồm hết hạn lưu trữ (EIP-7642) và giới hạn Gas giao dịch (EIP-7825), nhằm duy trì hiệu quả vận hành node khi lưu lượng mạng tăng trưởng.
-
Mở rộng dung lượng dữ liệu Layer-2: Trọng tâm là PeerDAS (EIP-7594), kết hợp với cập nhật tham số Blob (EIP-7892) và tối ưu hóa phí Blob (EIP-7918).
-
Cải thiện trải nghiệm người dùng và công cụ cho nhà phát triển: Bao gồm dự báo người đề xuất xác định (EIP-7917) và hỗ trợ tiền biên dịch cho đường cong secp256r1 (EIP-7951), nhằm tăng cường chức năng ví và phát triển ứng dụng.
Ba hướng lớn này hoàn toàn phù hợp với các trọng tâm chiến lược mà Ethereum Foundation xác lập vào tháng 4 năm 2025 (mở rộng mainnet Ethereum, mở rộng Blobs, cải thiện trải nghiệm người dùng). Bài viết này sẽ tập trung vào việc nâng cao dung lượng dữ liệu Layer-2 và tối ưu hóa cơ chế phí.
Sứ mệnh cốt lõi: Con đường mở rộng tập trung vào "L2"
Để hiểu tại sao Ethereum lại tập trung vào mở rộng thông qua Layer-2, cần phải xem lại triết lý thiết kế của nó.
Trong "bài toán nan giải blockchain" (tức là không thể đồng thời đạt được cả phi tập trung, bảo mật và khả năng mở rộng), thiết kế ban đầu của Ethereum ưu tiên đảm bảo tính phi tập trung và bảo mật của lớp nền tảng (Layer-1). Điều này dẫn đến việc khi nhu cầu ứng dụng phi tập trung tăng lên, Layer-1 xuất hiện nút thắt về phí giao dịch cao và thời gian xác nhận chậm.
Để giải quyết vấn đề này, Ethereum đã áp dụng lộ trình "lấy Rollup làm trung tâm". Chiến lược này chuyển phần lớn nhiệm vụ xử lý giao dịch sang các mạng Layer-2, nơi Layer-2 thực hiện giao dịch ngoài chuỗi, sau đó nén dữ liệu và công bố trở lại Layer-1 của Ethereum để thực hiện thanh toán cuối cùng và đảm bảo an toàn.
Phương pháp mô-đun này cho phép Ethereum đạt được khả năng mở rộng mà không phải hy sinh nguyên tắc phi tập trung cốt lõi của nó. Tuy nhiên, điều này cũng dẫn đến một vấn đề mới về "khả dụng dữ liệu" - tức là làm thế nào để chứng minh cho toàn mạng rằng dữ liệu nén đã công bố là hợp lệ mà không cần mỗi node đều phải tải về toàn bộ dữ liệu.
PeerDAS: Chìa khóa tăng dung lượng dữ liệu lên 8 lần
Tính năng có ảnh hưởng lớn nhất trong nâng cấp Fusaka là PeerDAS, được sinh ra để giải quyết vấn đề khả dụng dữ liệu nêu trên.
Trước Fusaka, dù nâng cấp Dencun đã giới thiệu "Blobs" như một phương thức lưu trữ dữ liệu Layer-2 tiết kiệm chi phí, nhưng mỗi node đầy đủ của Ethereum vẫn phải tải về toàn bộ dữ liệu Blob, điều này giới hạn băng thông và thông lượng tối đa của mạng.
PeerDAS thay đổi hoàn toàn mô hình này. Sau nâng cấp, mạng sẽ chia nhỏ dữ liệu Blob thành các mảnh nhỏ và phân tán đến các node khác nhau. Mỗi node chỉ cần tải về và xác minh một phần nhỏ (khoảng 1/8) tổng dữ liệu, nhưng vẫn có thể đảm bảo tính khả dụng và toàn vẹn của toàn bộ dữ liệu thông qua các phương pháp mã hóa. Cơ chế này giảm đáng kể yêu cầu tài nguyên của từng node, từ đó mang lại mức tăng lý thuyết khoảng 8 lần về dung lượng dữ liệu cho mạng. PeerDAS đặt nền móng cho việc mở rộng Blob trong tương lai và là động lực then chốt giúp giảm chi phí giao dịch Layer-2.
BPO fork: Linh hoạt hơn trong việc nâng giới hạn Blob
Khi hoạt động giao dịch Layer-2 tiếp tục tăng trưởng (hình 2), nhu cầu về không gian Blob cũng ngày càng tăng.
Theo dữ liệu từ Coinmetrics, số lượng Blob hàng ngày đang có xu hướng tăng. Tuy nhiên, theo cơ chế hiện tại, việc tăng số lượng Blob trên mỗi khối đòi hỏi phải thực hiện một "hard fork" phức tạp, loại nâng cấp lớn này rất khó phối hợp và tần suất thấp.
Để giải quyết nút thắt này, Fusaka giới thiệu cơ chế fork "chỉ tham số Blob" (BPO). Đây là một loại fork chuyên dụng, nhẹ, chỉ dùng để cập nhật các tham số liên quan đến Blob (như số lượng Blob tối đa trên mỗi khối). Do phạm vi nhỏ và tác động có thể kiểm soát, các đội ngũ phát triển có thể triển khai loại nâng cấp này thường xuyên và an toàn hơn, giúp mạng có thể tăng dần dung lượng dữ liệu mà không cần chờ đợi các nâng cấp lớn tích hợp nhiều tính năng khác. Theo Ethereum Foundation, các fork BPO sẽ được lập trình sẵn để tăng gấp đôi số lượng Blob trong vài tuần, cho đến khi đạt giá trị tối đa.
Thị trường phí ổn định: Giới thiệu cơ chế giá sàn Blob
Sau nâng cấp Dencun, Layer-2 khi công bố dữ liệu lên Ethereum phải đối mặt với hai loại phí độc lập: phí Gas thực thi và phí Gas Blob. Khi nhu cầu Blob thấp, phí này có thể giảm gần về 0, nhưng Layer-2 vẫn phải trả phí Gas thực thi có thể khá đáng kể. Sự "mất tín hiệu giá" này dẫn đến hiệu quả định giá thấp và thị trường không ổn định.
Để giải quyết vấn đề này, Fusaka thông qua EIP-7918 đã giới thiệu cơ chế "giá sàn" cho Blob. Giá sàn này không phải là giá cố định mà được liên kết động với phí Gas thực thi.
Khi phí Blob do thị trường điều tiết thấp hơn giá sàn này, thuật toán điều chỉnh phí sẽ ngăn không cho nó giảm thêm nữa. Điều này nhằm đảm bảo phí Blob luôn phản ánh giá trị kinh tế của nó, giúp thị trường phí nhạy cảm với tắc nghẽn mạng và cung cấp cho Layer-2 một môi trường định giá ổn định, dễ dự đoán hơn.
Tác động thị trường và rủi ro tiềm ẩn
Nâng cấp Fusaka dự kiến sẽ có tác động sâu rộng đến thị trường. Việc tăng dung lượng dữ liệu nhờ PeerDAS và BPO fork hứa hẹn sẽ tiếp tục giảm chi phí vận hành Layer-2. Đồng thời, cơ chế giá sàn của EIP-7918 đảm bảo không gian Blob không bị sử dụng với giá rẻ phi lý, duy trì tính bền vững kinh tế của mạng. Điều này có thể làm tăng cạnh tranh giữa các mạng Layer-2, với trọng tâm cạnh tranh có thể chuyển từ chi phí giao dịch sang trải nghiệm người dùng, hợp tác hệ sinh thái và độ sâu thanh khoản.
Tuy nhiên, lần nâng cấp này cũng đi kèm một số rủi ro và cân nhắc:
-
Rủi ro thực thi: Bất kỳ hard fork lớn nào cũng có nguy cơ phối hợp client thất bại hoặc xuất hiện lỗ hổng, có thể dẫn đến mạng tạm thời không ổn định.
-
Tác động hạn chế đến phí mainnet: Lợi ích trực tiếp của nâng cấp chủ yếu thể hiện ở Layer-2, phí Gas trên mainnet Ethereum có thể sẽ không giảm ngay trong ngắn hạn.
-
Yêu cầu phần cứng: Dù PeerDAS đã tối ưu hóa hiệu quả, nhưng mục tiêu Blob cao hơn vẫn có thể làm tăng nhu cầu băng thông của các validator theo thời gian.
-
Độ trễ thích nghi hệ sinh thái: Các nhà phát triển Layer-2 và dApp cần thời gian để tận dụng tối đa lợi thế của kiến trúc mới.
